dopuszczający

dostateczny

dobry

bardzo dobry

celujący

treści kształcenia  
w podstawie programowej – wymagania szczegółowe

WYMAGANIA EDUKACYJNE KL.

Dział 1. Poznajemy warsztat przyrodnika
Dział 6. Orientujemy sie w terenie

wymienia dwa elementy przyrody nieożywionej (A); wymienia dwa elementy przyrody ożywionej (A)

wymienia zmysły umożliwiające poznawanie otaczającego świata (A); podaje dwa przykłady informacji uzyskanych dzięki wybranym zmysłom (A); wyjaśnia, czym jest obserwacja (B)

podaje nazwy przyrządów służących do prowadzenia obserwacji w terenie (A); przeprowadza obserwację za pomocą lupy lub lornetki (C); notuje dwa-trzy spostrzeżenia dotyczące obserwowanych obiektów (C); wykonuje schematyczny rysunek obserwowanego obiektu (C); wykonuje pomiar przy użyciu
taśmy mierniczej (C)

podaje nazwy głównych kierunków geograficznych (A); wyznacza główne kierunki geograficzne za pomocą kompasu na podstawie instrukcji słownej (C); określa warunki wyznaczania kierunku północnego za pomocą gnomonu (prosty patyk lub pręt, słoneczny dzień) (B);

oblicza wymiary biurka w skali 1:10 (C); rysuje plan biurka w skali 1:10 (C)

wymienia rodzaje map (A); odczytuje informacje zapisane w legendzie
planu (C)

wskazuje kierunki geograficzne na mapie (C); odszukuje na planie okolicy wskazany obiekt, np. kościół, szkołę (C)

wyjaśnia znaczenie pojęcia przyroda (B); wymienia trzy składniki przyrody nieożywionej niezbędne do życia (A); podaje trzy przykłady wytworów działalności człowieka (A)

omawia na przykładach , rolę poszczególnych zmysłów w poznawaniu świata (B);wymienia źródła informacji o przyrodzie (A); omawia najważniejsze zasady bezpieczeństwa podczas prowadzenia obserwacji i wykonywania doświadczeń (B)

przyporządkowuje przyrząd do obserwowanego obiektu (C); proponuje przyrządy, które należy przygotować do prowadzenia obserwacji w terenie (D); określa charakterystyczne cechy obserwowanych obiektów (C); opisuje sposób użycia taśmy mierniczej (B); podaje nazwy głównych kierunków geograficznych wskazanych przez nauczyciela na widnokręgu (A); przyporządkowuje skróty do nazw głównych kierunków geograficznych (C); określa warunki korzystania z kompasu (A); posługując się instrukcją, wyznacza główne kierunki geograficzne za pomocą gnomonu (C);wyjaśnia, jak powstaje plan (B); rysuje plan dowolnego przedmiotu (wymiary przedmiotu podzielne bez reszty przez 10) w skali
1:10 (C);wyjaśnia pojęcia mapa i legenda (B); określa przeznaczenie planu miasta i mapy turystycznej (B); rozpoznaje obiekty przedstawione na planie lub mapie za pomocą znaków kartograficznych (C/D);określa położenie innych obiektów na mapie w stosunku do podanego obiektu (C); opowiada, jak zorientować plan lub mapę za pomocą kompasu (B)

wymienia cechy ożywionych elementów przyrody (A); wskazuje w najbliższym otoczeniu wytwory działalności człowieka (C)

porównuje ilość i rodzaj informacji uzyskiwanych za pomocą poszczególnych zmysłów (C); wymienia cechy przyrodnika (A); określa rolę obserwacji w poznawaniu przyrody (B); omawia etapy doświadczenia (B)

planuje miejsca dwóch –trzech obserwacji (D); proponuje przyrząd odpowiedni do obserwacji konkretnego obiektu (C)

wyjaśnia, co to jest widnokrąg (B); omawia budowę kompasu (B); samodzielnie wyznacza kierunki geograficzne za pomocą kompasu (C);

oblicza wymiary przedmiotu w różnych skalach,  np. 1:5, 1:20, 1:50; wykonuje szkic terenu szkoły (D); opisuje słowami fragment terenu przedstawiony na planie lub mapie (D); przygotowuje zbiór znaków kartograficznych dla planu lub mapy najbliższej okolicy (C);

wyjaśnia, na czym polega orientowanie planu lub mapy (B); orientuje plan lub mapę za pomocą kompasu (C)

podaje przykłady powiązań przyrody nieożywionej z przyrodą ożywioną (A); klasyfikuje wskazane elementy na ożywione i nieożywione składniki przyrody oraz wytwory działalności człowieka (C)

wyjaśnia, w jakim celu prowadzi się doświadczenia i eksperymenty przyrodnicze (B);wyjaśnia różnice między eksperymentem a doświadczeniem (B)

planuje obserwację dowolnego obiektu lub organizmu w terenie (D); uzasadnia celowość zaplanowanej obserwacji (D);

podaje przykłady wykorzystania w życiu umiejętności wyznaczania kierunków geograficznych (B); porównuje dokładność wyznaczania kierunków geograficznych za pomocą kompasu i gnomonu (D);dobiera skalę do wykonania planu dowolnego obiektu (D): wykonuje szkic okolic szkoły (D); porównuje dokładność planu miasta i mapy turystycznej (D); odszukuje na mapie wskazane obiekty (C); orientuje mapę za pomocą obiektów w terenie (C)

Wyjaśnia, w jaki sposób zmiana jednego elementu przyrody może wpłynąć na wybrane pozostałe elementy (B); na podstawie obserwacji podejmuje próbę przewidzenia niektórych sytuacji i zjawisk (np. dotyczących pogody, zachowania zwierząt) (D); przeprowadza dowolne doświadczenie, posługując się instrukcją, zapisuje obserwacje i wyniki (D); wyjaśnia, dlaczego do niektórych doświadczeń należy używać dwóch zestawów (D);

przygotowuje notatkę na temat przeprowadzonej obserwacji (D);

wyjaśnia różnicę między linią widnokręgu a widnokręgiem (B);

porównuje dokładność wyznaczania kierunków geograficznych za pomocą kompasu i gnomonu (D);

odróżnia plan od mapy (B); rysuje fragment drogi do szkoły, np. ulicy, zmniejszając jej wymiary (np. 1000 razy) i używając właściwych znaków kartograficznych (D);

dostosowuje sposób orientowania mapy do otaczającego terenu (D); przygotowuje plan wycieczki, wykorzystując plan lub mapę wielkoskalową (D)

VI.1. rozpoznaje składniki przyrody ożywionej i nieożywionej w najbliższej okolicy szkoły

VII.1. wskazuje w terenie składniki środowiska antropogenicznego w najbliższej okolicy

I.1. opisuje sposoby poznawania przyrody, podaje różnice między eksperymentem, doświadczeniem a obserwacją

I.3. podaje przykłady wykorzystania zmysłów do prowadzenia obserwacji przyrodniczych

I.4. stosuje zasady bezpieczeństwa podczas obserwacji i doświadczeń przyrodniczych

I.5. wymienia różne źródła wiedzy o przyrodzie

I.6. korzysta z różnych źródeł wiedzy o przyrodzie

I.2. podaje nazwy przyrządów stosowanych w poznawaniu przyrody, określa ich przeznaczenie (lupa, kompas, taśma miernicza)

I.4. stosuje zasady bezpieczeństwa podczas obserwacji i doświadczeń przyrodniczych

II.1. opisuje przebieg linii widnokręgu, wymienia nazwy kierunków głównych

II.2. wyznacza kierunki główne za pomocą kompasu oraz kierunek północny za pomocą gnomonu i wskazuje je w terenie

II.3. podaje różnice między planem a mapą

II.4. rysuje plan różnych przedmiotów

II.5. wykonuje i opisuje szkic okolicy szkoły

II.6. odczytuje informacje z planu i mapy, posługując się legendą

II.7. wskazuje na planie i mapie miejsce obserwacji i obiekty w najbliższym otoczeniu szkoły

II.8. korzysta z planu i mapy wielkoskalowej podczas planowania wycieczki

2. Poznajemy pogodę i inne zjawiska przyrodnicze

wskazuje w najbliższym otoczeniu przykłady ciał stałych, cieczy i gazów,  dwa przykłady ciał plastycznych, kruchych i sprężystych (B);  porównuje ciała stałe z cieczami pod względem jednej właściwości
(kształt) (C)

wymienia stany skupienia wody w przyrodzie (A); podaje przykłady występowania wody w różnych stanach skupienia (A); odczytuje wskazania termometru (C); wymienia przynajmniej trzy składniki pogody (A);rozpoznaje na dowolnej ilustracji rodzaje opadów i osadów(C); wymienia przyrządy do pomiaru trzech składników pogody (A); odczytuje temperaturę powietrza z termometru cieczowego (C); odczytuje symbole umieszczone na mapie pogody (C); przedstawia stopień zachmurzenia za pomocą symboli (C); przedstawia rodzaj opadów za pomocą symboli (C)

wyjaśnia pojęcia wschód Słońca, zachód Słońca (B); rysuje „drogę” Słońca na niebie (C); podaje daty rozpoczęcia kalendarzowych pór roku (A); podaje po trzy przykłady zmian zachodzących w przyrodzie ożywionej w poszczególnych porach roku (C)

wymienia stany skupienia, w jakich występują substancje (A); podaje dwa-trzy przykłady wykorzystania właściwości ciał stałych w życiu codziennym (C)

wymienia pięć składniki pogody (A); wyjaśnia, dlaczego burze są groźne (B); podaje nazwy osadów i opadów atmosferycznych (A); zapisuje temperaturę dodatnią i ujemną (C); podaje jednostki, w których wyraża się składniki pogody (A);  prowadzi tygodniowy kalendarz pogody na podstawie obserwacji wybranych składników pogody (C); określa aktualny stopień zachmurzenia nieba na podstawie obserwacji (C); opisuje tęczę (B)

omawia pozorną wędrówkę Słońca nad widnokręgiem (B); omawia zmiany temperatury powietrza w ciągu dnia (B); wyjaśnia pojęcia równonoc, przesilenie (B); omawia cechy pogody w poszczególnych porach roku (B)

klasyfikuje ciała stałe ze względu na właściwości (B);

przyporządkowuje stan skupienia wody do wskazań termometru (C); wyjaśnia, co nazywamy pogodą (B); podaje, z czego mogą być zbudowane chmury (A); rozróżnia rodzaje osadów i opadów atmosferycznych na ilustracjach (C); dobiera przyrządy do pomiaru pięciu składników pogody i prowadzi kalendarz pogody (C); przygotowuje możliwą prognozę pogody na następny dzień dla swojej miejscowości (C)  

określa zależność między wysokością Słońca a temperaturą powietrza (C); określa zależność między wysokością Słońca a długością cienia (C); wyjaśnia pojęcie górowanie Słońca (B); omawia zmiany w pozornej wędrówce Słońca nad widnokręgiem w poszczególnych porach roku (B)

wyjaśnia, na czym polega kruchość, plastyczność i sprężystość (B); porównuje właściwości ciał stałych, cieczy i gazów (C) opisuje zasadę działania termometru cieczowego (B)

odczytuje prognozę pogody przedstawioną za pomocą znaków graficznych (C); na podstawie obserwacji określa kierunek wiatru (C); wykazuje związek pomiędzy porą roku a występowaniem określonego rodzaju opadów i osadów (D); wyjaśnia różnice między opadami a osadami atmosferycznymi (D)

omawia zmiany długości cienia w ciągu dnia (B); porównuje wysokość Słońca nad widnokręgiem oraz długość cienia podczas górowania w poszczególnych porach roku (C)

uzasadnia, popierając przykładami z życia, dlaczego ważna jest znajomość właściwości ciał (D)

dokumentuje doświadczenia, podaje przykłady z życia codziennego zmian stanów skupienia wody (C); na podstawie opisu przedstawia, w formie mapy, prognozę pogody dla Polski (D)

podaje przykłady praktycznego wykorzystania wiadomości dotyczących zmian temperatury i długości cienia w ciągu dnia (np. wybór ubrania, pielęgnacja roślin, ustawienie budy dla psa) (B); przedstawia w formie graficznej wędrówkę Słońca nad widnokręgiem w różnych porach roku (C)

V.3. podaje przykłady przedmiotów wykonanych z substancji sprężystych, kruchych i plastycznych i uzasadnia ich zastosowanie w przedmiotach codziennego użytku

III.1. wymienia składniki pogody i podaje nazwy przyrządów służących do ich pomiaru (temperatura powietrza, zachmurzenie, opady i osady atmosferyczne, ciśnienie atmosferyczne, kierunek wiatru)

III.2. odczytuje wartości pomiaru składników pogody, stosując właściwe jednostki

III.3. prowadzi obserwacje składników pogody, zapisuje i analizuje ich wyniki oraz dostrzega zależności osadów atmosferycznych oraz wskazuje ich stan skupienia

III.4. podaje przykłady opadów i

III.5. podaje przykłady zastosowania termometru w różnych sytuacjach życia codziennego

III.6. nazywa zjawiska pogodowe: burza, tęcza, deszcze nawalne, huragan, zawieja śnieżna i opisuje ich następstwa
III.8. opisuje i porównuje cechy pogody w różnych porach roku

II.9. wyjaśnia zależność między wysokością Słońca a długością i kierunkiem cienia

II.10. opisuje zmiany w położeniu Słońca nad widnokręgiem w ciągu doby i w ciągu roku

II.11. wskazuje w terenie oraz na schemacie
(lub horyzontarium) miejsca wschodu, zachodu i górowania Słońca w ciągu dnia i w różnych porach roku

   Dział 3. Poznajemy świat organizmów

wymienia przynajmniej trzy czynności życiowe organizmów (A);

określa, czy podany organizm jest samożywny, czy cudzożywny (B); podaje przykłady organizmów samożywnych i cudzożywnych (A); wskazuje na ilustracji charakterystyczne cechy drapieżników (C); rozpoznaje trzy zwierzęta żyjące w ogrodach (C)

wyjaśnia, po czym rozpozna organizm (B); podaje charakterystyczne cechy organizmów (A); wymienia czynności życiowe organizmów (A); rozpoznaje na ilustracji wybrane
organy/ narządy (C); dzieli organizmy ze względu na rodzaj pokarmu (A); podaje trzy przykłady roślin stosowanych jako przyprawy do potraw (B); wyjaśnia, dlaczego decyzja o hodowli zwierzęcia powinna być dokładnie przemyślana (B); omawia zasady opieki nad zwierzętami (B); podaje przykłady dzikich zwierząt żyjących w mieście (A) wykonuje zielnik (pięć okazów) (D)

wyjaśnia pojęcia: organizm samożywny, organizm cudzożywny (B); wymienia cechy roślinożerców (B); wymienia, podając przykłady, sposoby zdobywania pokarmu przez organizmy cudzożywne (B); podaje przykłady zwierząt odżywiających się szczątkami glebowymi (B); wymienia przedstawicieli
pasożytów (A);p rozpoznaje wybrane rośliny doniczkowe (C); wyjaśnia, jakie znaczenie ma znajomość wymagań życiowych uprawianych roślin (D); określa cel hodowania zwierząt w domu (B); wyjaśnia, dlaczego nie wszystkie zwierzęta możemy hodować w domu (B); wskazuje źródła informacji na temat hodowanych zwierząt

podaje przykłady różnych sposobów wykonywania tych samych czynności przez organizmy (np. ruch, wzrost) (C); omawia sposób wytwarzania pokarmu przez rośliny (B); określa rolę, jaką odgrywają w przyrodzie zwierzęta odżywiające się szczątkami glebowymi (C); wyjaśnia, na czym polega pasożytnictwo (B)

omawia rolę destruentów w łańcuchu pokarmowym (B)

opisuje szkodliwość zwierząt zamieszkujących nasze domy (C);formułuje apel do osób mających zamiar hodować zwierzę lub podarować je w prezencie (D

 prezentuje, w dowolnej formie, informacje na temat pasożytnictwa w świecie roślin (D);podaje przykłady obrony przed wrogami w świecie roślin i zwierząt (C); uzasadnia, że zniszczenie jednego z ogniw łańcucha pokarmowego może doprowadzić do wyginięcia innych ogniw(D)

VI.1 rozpoznaje składniki przyrody ożywionej i nieożywionej w najbliższej okolicy szkoły

VI.9. odróżnia organizmy samożywne i cudzożywne, podaje podstawowe różnice w sposobie ich odżywiania się, wskazuje przystosowania w budowie organizmów do zdobywania pokarmu

VI.6. wymienia i opisuje czynniki warunkujące życie na lądzie oraz przystosowania organizmów do życia

VI.7. rozpoznaje i nazywa pospolite organizmy występujące w najbliższej okolicy szkoły

I.6. korzysta z różnych źródeł wiedzy o przyrodzie

Dział 4. Odkrywamy tajemnice ciała człowieka

podaje przykłady produktów bogatych w białka, cukry, tłuszcze, witaminy (A); omawia znaczenie wody dla organizmu (B)

wskazuje na modelu położenie poszczególnych narządów przewodu pokarmowego (C); wyjaśnia, dlaczego należy dokładnie żuć pokarm (B); uzasadnia konieczność mycia rąk przed każdym posiłkiem (C); wskazuje na schemacie serce i naczynia krwionośne (C); wymienia rodzaje naczyń krwionośnych (A);mierzy puls (C); podaje dwa przykłady zachowań korzystnie wpływających na pracę układu krążenia (C); pokazuje na modelu lub planszy dydaktycznej położenie narządów budujących układ oddechowy (C); wymienia zasady higieny układu oddechowego (B); wskazuje na sobie, modelu lub planszy elementy szkieletu (C); wyjaśnia pojęcie stawy (B); omawia dwie zasady higieny układu ruchu (B); wskazuje, na planszy położenie układu nerwowego (C);wskazuje na planszy lub modelu położenie narządów zmysłów (C);wymienia zadania narządów smaku i powonienia (A); wymienia, podając przykłady, rodzaje smaków (A); wymienia dwa zachowania niekorzystnie wpływające na układ nerwowy (A); wskazuje na planszy położenie narządów układu rozrodczego (C); podaje nazwę komórki rozrodczej: męskiej i żeńskiej(C);  podaje przykłady zmian w organizmie świadczących
o rozpoczęciu okresu dojrzewania u własnej płci (A); podaje dwa przykłady zmian w funkcjonowaniu skóry w okresie dojrzewania (B)

wymienia składniki pokarmowe (A); przyporządkowuje podane pokarmy do wskazanej grupy pokarmowej (C); wymienia narządy budujące przewód pokarmowy (A); omawia rolę układu pokarmowego (B); podaje zasady higieny układu pokarmowego (A); omawia rolę serca i naczyń krwionośnych (B); na schemacie pokazuje poszczególne rodzaje naczyń krwionośnych (C); wymienia narządy budujące drogi oddechowe (A); wyjaśnia, co dzieje się z powietrzem podczas wędrówki przez drogi oddechowe (B); określa rolę układu oddechowego (A); opisuje zmiany w wyglądzie części piersiowej tułowia podczas wdechu i wydechu (C); wymienia elementy budujące układ ruchu (A); podaje nazwy i wskazuje główne elementy szkieletu (C); wymienia trzy funkcje szkieletu (A); wymienia zasady higieny układu ruchu (A); omawia rolę poszczególnych narządów zmysłów (B); omawia rolę skóry jako narządu zmysłu (B); wymienia zasady higieny oczu i uszu (B); rozpoznaje komórki rozrodcze: męską i żeńską (C); wyjaśnia pojęcie zapłodnienie (B); wymienia narządy tworzące żeński i męski układ rozrodczy (A); określa rolę układu rozrodczego (A); omawia zasady higieny układu rozrodczego (B); wskazuje na planszy miejsce rozwoju nowego organizmu (C); wymienia zmiany fizyczne zachodzące w okresie dojrzewania u dziewcząt i chłopców (A); omawia zasady higieny, których należy przestrzegać w okresie dojrzewania (B)

omawia rolę składników pokarmowych w organizmie (B); wymienia produkty zawierające sole mineralne (A); wyjaśnia pojęcie trawienie (B); opisuje drogę pokarmu w organizmie (B); omawia, co dzieje się w organizmie  po zakończeniu trawienia pokarmu (B); wymienia funkcje układu krwionośnego (B); wyjaśnia, czym jest tętno (B); omawia rolę układu krwionośnego w transporcie substancji w organizmie (C); proponuje zestaw prostych ćwiczeń poprawiających funkcjonowanie układu krwionośnego (D); określa cel wymiany gazowej (B); omawia rolę poszczególnych narządów układu oddechowego (B); rozróżnia rodzaje połączeń kości (C); podaje nazwy głównych stawów u człowieka (A); wyjaśnia, w jaki sposób mięśnie są połączone
ze szkieletem (B); wskazuje na planszy elementy budowy oka: soczewkę, siatkówkę i źrenicę (C); wskazuje na planszy małżowinę uszną, przewód słuchowy i błonę bębenkową (C); omawia zasady higieny układu nerwowego (B); omawia rolę poszczególnych narządów układu rozrodczego (C); opisuje zmiany psychiczne zachodzące w okresie dojrzewania (B)

omawia rolę witamin (B); wymienia wybrane objawy niedoboru jednej z poznanych witamin (B); omawia rolę soli mineralnych w organizmie (B); wyjaśnia rolę enzymów trawiennych (B); wskazuje narządy, w których zachodzi mechaniczne i chemiczne przekształcanie pokarmu (C); wyjaśnia, jak należy dbać o układ krwionośny (B);podaje przykłady produktów żywnościowych korzystnie wpływających na pracę układu krwionośnego (C); wyjaśnia, na czym polega współpraca układów pokarmowego, krwionośnego i oddechowego (B) wykonuje schematyczny rysunek ilustrujący wymianę gazową zachodzącą w płucach (C); na modelu lub planszy wskazuje kości o różnych kształtach (C); omawia pracę mięśni szkieletowych (C); wymienia zadania mózgu, rdzenia kręgowego i nerwów (A); wyjaśnia, w jaki sposób układ nerwowy odbiera informacje z otoczenia (B); podaje wspólną cechę narządów zmysłu węchu i smaku (A); wskazuje na planszy drogę informacji dźwiękowych (C); uzasadnia, że układ nerwowy koordynuje pracę wszystkich narządów zmysłów (D); na podstawie doświadczenia formułuje wniosek dotyczący zależności między zmysłem smaku a zmysłem powonienia (C); wyjaśnia przyczyny różnic w budowie układu rozrodczego żeńskiego i męskiego (C); omawia przebieg rozwoju nowego organizmu (A) wskazuje na planszy narządy układu rozrodczego męskiego i żeńskiego(C); wyjaśnia, na przykładach, czym jest odpowiedzialność (B)

przedstawia krótkie informacje na temat sztucznych barwników, aromatów identycznych z naturalnymi, konserwantów znajdujących się w żywności (D); omawia rolę narządów wspomagających trawienie (B); wymienia czynniki, które mogą szkodliwie wpłynąć na funkcjonowanie wątroby lub trzustki (A); ilustruje wymianę gazową zachodzącą w komórkach ciała (C); planuje i prezentuje doświadczenie potwierdzające obecność pary wodnej w wydychanym powietrzu (D); wyjaśnia, dlaczego w okresie szkolnym należy szczególnie dbać o prawidłową postawę ciała (B); omawia działanie mięśni budujących narządy wewnętrzne (B); podaje przykłady skutków uszkodzenia układu nerwowego (A); prezentuje informacje
na temat wad wzroku
lub słuchu (D); prezentuje informacje dotyczące zagrożeń, na które mogą być narażone dzieci w okresie dojrzewania (D)

V.10. opisuje zasady zdrowego stylu życia (w tym zdrowego odżywiania się)

IV.1. wymienia układy budujące organizm człowieka: układ kostny, oddechowy, pokarmowy, krwionośny, rozrodczy, nerwowy, i podaje ich podstawowe funkcje

IV.2. wskazuje na planszy, modelu i własnym ciele układy budujące organizm człowieka oraz narządy zmysłów

IV.3. opisuje zmiany zachodzące w organizmach podczas dojrzewania płciowego

IV.4. wymienia podstawowe zasady ochrony zmysłów wzroku i słuchu

IV.5. bada współdziałanie zmysłu smaku i węchu

IV.6. opisuje podstawowe zasady dbałości o ciało i otoczenie

IV.2. wskazuje na planszy, modelu i własnym ciele układy budujące organizm człowieka oraz narządy zmysłów

IV.6 opisuje podstawowe zasady dbałości o ciało i otoczenie

Dział 5. Odkrywamy tajemnice zdrowia

wymienia co najmniej trzy zasady zdrowego stylu życia (A); korzystając z  piramidy zdrowego żywienia i aktywności fizycznej, wskazuje produkty, które należy spożywać w dużych i w małych ilościach (C);wyjaśnia, dlaczego ważna jest czystość rąk (B); omawia sposób dbania o zęby (C); wymienia dwie zasady bezpieczeństwa podczas zabaw na świeżym
powietrzu (A); wymienia drogi wnikania do organizmu człowieka drobnoustrojów chorobotwórczych (A); wymienia trzy zasady, których przestrzeganie pozwoli uniknąć chorób przenoszonych drogą oddechową (A); wymienia trzy zasady, których przestrzeganie pozwoli uniknąć chorób przenoszonych drogą pokarmową (A); wymienia zjawiska pogodowe, które mogą stanowić zagrożenie (A); odróżnia muchomora sromotnikowego od innych grzybów (C); określa sposób postępowania po użądleniu (A); omawia zasady postępowania podczas pielęgnacji roślin hodowanych w domu (B); podaje przykłady środków czystości, które stwarzają zagrożenia dla zdrowia (A); wymienia rodzaje urazów skóry (A); podaje przynajmniej dwa przykłady negatywnego wpływu dymu tytoniowego i alkoholu na organizm człowieka (B); opisuje zachowanie świadczące o mogącym rozwinąć się uzależnieniu od komputera lub telefonu (B);prezentuje zachowanie asertywne w wybranej sytuacji (C)

podaje zasady prawidłowego odżywiania (A); wyjaśnia, dlaczego należy dbać o higienę skóry (B); opisuje sposób pielęgnacji paznokci (B); wyjaśnia, na czym polega właściwy dobór odzieży (B); podaje przykłady wypoczynku czynnego i biernego (B); wymienia przyczyny chorób zakaźnych (A); wymienia nazwy chorób przenoszonych drogą oddechową (A); omawia objawy wybranej choroby przenoszonej drogą oddechową (B); omawia przyczyny zatruć (B); określa zachowania zwierzęcia, które mogą świadczyć o tym,
że jest ono chore na  wściekliznę (C); określa zasady postępowania w czasie burzy, gdy przebywa się w domu lub poza nim (A); rozpoznaje owady, które mogą być groźne (C); podaje przykłady trujących roślin hodowanych w domu (A); przyporządkowuje nazwę zagrożenia do symboli umieszczanych na opakowaniach (C); omawia sposób postępowania przy otarciach i skaleczeniach (B); podaje przykłady substancji, które mogą uzależniać (A); podaje przykłady skutków działania alkoholu na organizm (B); podaje przykłady sytuacji, w których należy zachować się asertywnie (C)

wymienia (wszystkie) zasady zdrowego stylu życia (A); wyjaśnia rolę aktywności fizycznej w zachowaniu zdrowia (B); opisuje sposób pielęgnacji skóry ze szczególnym uwzględnieniem okresu dojrzewania (C); wyjaśnia, na czym polega higiena jamy ustnej (B); wyjaśnia, czym są szczepionki (B); wymienia sposoby zapobiegania chorobom przenoszonym drogą oddechową (A); wymienia szkody, które pasożyty powodują w organizmie (A);omawia objawy zatruć (B); wymienia charakterystyczne cechy muchomora sromotnikowego (A); wymienia objawy zatrucia grzybami (A); omawia zasady pierwszej pomocy po kontakcie ze środkami czystości (B); wyjaśnia, na czym polega palenie bierne (B); wymienia skutki przyjmowania narkotyków (B); wyjaśnia, czym jest asertywność (B)

wyjaśnia, czym jest zdrowy styl życia (B); omawia skutki niewłaściwego odżywiania się (B);wyjaśnia, na czym polega higiena osobista (B); podaje sposoby uniknięcia zakażenia się grzybicą (A); porównuje objawy przeziębienia z objawami grypy i anginy (C); klasyfikuje pasożyty na wewnętrzne i zewnętrze, podaje przykłady pasożytów (C); charakteryzuje pasożyty wewnętrzne człowieka (C); opisuje objawy wybranych chorób zakaźnych (B); wymienia drobnoustroje mogące wnikać do organizmu przez uszkodzoną skórę (B); omawia sposób postępowania po ukąszeniu przez żmiję (B); rozpoznaje dziko rosnące rośliny trujące (C); omawia zasady postępowania w przypadku oparzeń (B); wyjaśnia, czym jest uzależnienie (B); charakteryzuje substancje znajdujące się w dymie papierosowym (C);uzasadnia konieczność zachowań asertywnych (D); uzasadnia, dlaczego napoje energetyzujące nie są obojętne dla zdrowia (C)

przygotowuje propozycję prawidłowego jadłospisu na trzy dni, odpowiedniego w okresie dojrzewania (D); przygotowuje informacje na temat objawów boreliozy i sposobów postępowania w przypadku zachorowania (D); prezentuje plakat ostrzegający o niebezpieczeństwach w swoje okolicy (D); przygotowuje informacje na temat pomocy osobom uzależnionym (D); prezentuje informacje na temat możliwych przyczyn, postaci i profilaktyki chorób nowotworowych (D)

III.7. opisuje zasady bezpiecznego

zachowania się podczas występowania niebezpiecznych zjawisk pogodowych (burzy, huraganu, zamieci śnieżnej)

V.1. proponuje rodzaje wypoczynku i określa zasady bezpieczeństwa z nimi związane

V.2. opisuje drogi wnikania czynników chorobotwórczych do organizmu człowieka, opisuje sposoby zapobiegania chorobom

V.4. interpretuje oznaczenia substancji szkodliwych dla zdrowia: drażniących, trujących, żrących i wybuchowych

V.5. podaje zasady zachowania się i udzielania pierwszej pomocy w wypadku ugryzienia, użądlenia oraz spożycia lub kontaktu z roślinami trującymi

V.6. rozpoznaje rośliny trujące oraz zwierzęta jadowite i inne stanowiące zagrożenie dla życia i zdrowia

V.7. prezentuje podstawowe zasady opatrywania uszkodzeń skóry

V.8. wyjaśnia, co to są uzależnienia, podaje ich przykłady i opisuje konsekwencje; uzasadnia, dlaczego nie należy przyjmować używek i środków energetyzujących oraz zbyt długo korzystać z telefonów komórkowych

V.9. odszukuje na opakowaniach oznaczenia substancji szkodliwych dla zdrowia: drażniących, trujących, żrących i wybuchowych, i wyjaśnia ich znaczenie

V.10. opisuje zasady zdrowego stylu życia

                                                                Dział 7. Poznajemy krajobraz najbliższej okolicy

wymienia rodzaje krajobrazów (naturalny, kulturowy) (A); rozpoznaje na zdjęciach rodzaje krajobrazów (C);podaje przykłady krajobrazu naturalnego (B); wymienia nazwy krajobrazów kulturowych (B); określa rodzaj krajobrazu najbliższej okolicy (D); rozpoznaje na ilustracji formy terenu (C); wyjaśnia, czym są równiny (B); podaje nazwy grup skał (A); przyporządkowuje jedną – dwie okazane skały do poszczególnych grup (C);podaje przykłady wód słonych (B);wskazuje na mapie przykład wód stojących i płynących w najbliższej okolicy (D); rozpoznaje na zdjęciach krajobraz kulturowy (C);podaje dwa-trzy przykłady zmian w krajobrazie najbliższej okolicy (D); wymienia dwie-trzy formy ochrony przyrody
w Polsce (A); podaje dwa-trzy przykłady ograniczeń obowiązujących na obszarach chronionych (B); wyjaśnia, na czym polega ochrona
ścisła(B)

wyjaśnia pojęcie: krajobraz kulturowy (B); wskazuje w krajobrazie najbliższej okolicy składniki, które są wytworami człowieka (C); omawia na podstawie ilustracji elementy wzniesienia (C); wskazuje formy terenu w krajobrazie najbliższej okolicy (D); wykonuje modele wzniesienia i doliny (C); podaje przykłady skał litych, zwięzłych i luźnych (B); podaje przykłady wód słodkich (w tym wód powierzchniowych) (B); wskazuje różnice między oceanem a morzem (B); na podstawie ilustracji rozróżnia rodzaje wód stojących i płynących (C/D); wymienia różnice między jeziorem a stawem (C); wymienia, podając przykłady, od czego pochodzą nazwy miejscowości (A); podaje przykłady zmian w krajobrazach kulturowych  (B); wyjaśnia, co to są parki narodowe (B); podaje przykłady obiektów, które są pomnikami przyrody(B); omawia sposób zachowania się na obszarach
 chronionych (B)

 (B); wymienia składniki, które należy uwzględnić, opisując krajobraz (A); omawia cechy poszczególnych krajobrazów kulturowych (B); wskazuje składniki naturalne w krajobrazie najbliższej okolicy (D); opisuje wklęsłe formy terenu (B); opisuje formy terenu dominujące w krajobrazie najbliższej okolicy (D); opisuje budowę skał litych, zwięzłych i luźnych (C); rozpoznaje co najmniej jedną skałę występującą w najbliższej okolicy (C/D); wyjaśnia pojęcia: wody słodkie, wody słone (B); wykonuje schemat podziału wód powierzchniowych (C); omawia warunki niezbędne do powstania jeziora (B); porównuje rzekę z kanałem śródlądowym (C); omawia zmiany w krajobrazie wynikające z rozwoju rolnictwa (B); omawia zmiany w krajobrazie związane z rozwojem przemysłu (A); wyjaśnia pochodzenie nazwy swojej miejscowości (C); wyjaśnia cel ochrony przyrody (B); wyjaśnia, co to są rezerwaty przyrody (B); wyjaśnia różnice między ochroną ścisłą a ochroną czynną (B); podaje przykład obszaru chronionego lub pomnika przyrody znajdującego się w najbliższej okolicy (A)

opisuje krajobraz najbliższej okolicy (D); klasyfikuje wzniesienia na podstawie ich wysokości (A); omawia elementy doliny (A); opisuje skały występujące w najbliższej okolicy (D); omawia proces powstawania gleby (B); charakteryzuje wody słodkie występujące na Ziemi (C); omawia, jak powstają bagna (B); charakteryzuje wody płynące (C); podaje przykłady działalności człowieka, które prowadzą do przekształcenia krajobrazu (B); wskazuje źródła, z których można uzyskać informacje o historii swojej miejscowości (A); wskazuje różnice między parkiem narodowym a parkiem krajobrazowym (C);
na podstawie mapy w podręczniku lub atlasie podaje przykłady pomników przyrody ożywionej i nieożywionej na terenie Polski i swojego województwa (D)

wskazuje pozytywne i negatywne skutki przekształcenia krajobrazu najbliższej okolicy (D); przygotuje krótką prezentację o najciekawszych formach terenu w swojej okolicy (D); przygotowuje kolekcję skał z najbliższej okolicy wraz z ich opisem (D); przygotowuje plakat lub prezentację multimedialną na „Moja miejscowość dawniej i dziś” (D); Prezentuje w dowolnej formie informacje na temat ochrony przyrody w najbliższej okolicy (gminie, powiecie lub województwie) (D)

VI.1. rozpoznaje składniki przyrody ożywionej i nieożywionej w najbliższej okolicy szkoły

VII.1. wskazuje w terenie składniki środowiska antropogenicznego w najbliższej okolicy

VII.2. rozpoznaje w terenie i nazywa składniki środowiska antropogenicznego i określa ich funkcje

VII.3. określa zależności między składnikami środowiska przyrodniczego i antropogenicznego

VI.2. rozpoznaje główne formy ukształtowania powierzchni w najbliższej okolicy szkoły i miejscu zamieszkania

VI.3. tworzy model pagórka i doliny rzecznej oraz wskazuje ich elementy

VI.4. rozpoznaje skały występujące w okolicy swojego miejsca zamieszkania

VI.5. rozróżnia wody stojące i płynące, podaje ich nazwy oraz wskazuje naturalne i sztuczne zbiorniki wodne

VII.4. charakteryzuje współczesny krajobraz najbliższej okolicy

VII.5. opisuje dawny krajobraz najbliższej okolicy, np. na podstawie opowiadań rodzinnych, starych fotografii

VII.6. ocenia zmiany zagospodarowania terenu wpływające na wygląd krajobrazu najbliższej okolicy

VII.7. wyjaśnia pochodzenie nazwy własnej miejscowości

VII.9. ocenia krajobraz pod względem jego piękna oraz dziedzictwa kulturowego i przyrodniczego „małej ojczyzny”

VII.8. wskazuje miejsca występowania obszarów chronionych, pomników przyrody, obiektów zabytkowych w najbliższej okolicy, uzasadnia potrzebę ich ochrony

Dział 8. Odkrywamy tajemnice życia w wodzie i na lądzie

podaje trzy przystosowania ryb do życia w wodzie (A); wymienia dwa przykłady innych przystosowań organizmów do życia w wodzie (A); wymienia elementy rzeki: źródło, bieg górny, środkowy, dolny, ujście(A); podaje nazwy dwóch – trzech organizmów żyjących w jeziorze (A); wymienia czynniki warunkujące życie na lądzie (A); omawia przystosowania zwierząt do zmian temperatury (B); wymienia warstwy lasu (A); wymienia po dwa gatunki organizmów żyjących w dwóch wybranych warstwach lasu (A); podaje trzy zasady zachowania się w lesie (A); podaje po dwa przykłady drzew iglastych i liściastych (A); rozpoznaje dwa drzewa iglaste i dwa liściaste (C); podaje dwa przykłady znaczenia łąki (A); wyjaśnia, dlaczego nie wolno wypalać traw (B); rozpoznaje przynajmniej trzy gatunki poznanych roślin łąkowych (C); Wymienia nazwy zbóż (A); rozpoznaje na ilustracjach owies, pszenicę i żyto (C); podaje przykłady warzyw uprawianych na polach (A); wymienia dwa szkodniki upraw polowych (A)

omawia, popierając przykładami, przystosowania zwierząt do życia w wodzie (B); wyjaśnia, dzięki czemu zwierzęta wodne mogą przetrwać zimę (B); wskazuje na ilustracji elementy rzeki: źródło, bieg górny, środkowy, dolny, ujście(C/D); podaje po dwie-trzy nazwy organizmów żyjących w  górnym, środkowym i dolnym biegu rzeki (A); omawia warunki panujące w górnym biegu rzeki (A); rozpoznaje na ilustracjach pospolite rośliny wodne (C); omawia przystosowania roślin do niskiej lub wysokiej temperatury(B); wskazuje warstwy lasu na planszy dydaktycznej lub ilustracji (C); podaje nazwy warstw lasu (A); omawia zasady zachowania się w lesie (B); rozpoznaje pospolite organizmy żyjące w poszczególnych warstwach lasu (C); rozpoznaje pospolite grzyby jadalne (C); porównuje wygląd igieł sosny i świerka (C); wymienia cechy budowy roślin iglastych ułatwiające ich rozpoznawanie, np. kształt i liczba igieł, kształt i wielkość szyszek (B); wymienia cechy ułatwiające rozpoznawanie drzew liściastych (B); wymienia cechy łąki (A); wymienia zwierzęta mieszkające na łące i żerujące na niej (A); omawia sposoby wykorzystywania roślin zbożowych (B); rozpoznaje nasiona trzech zbóż (C); wyjaśnia, które rośliny nazywamy chwastami (B);

omawia, na przykładach, przystosowania roślin do ruchu wód (B); omawia sposób pobierania tlenu przez organizmy wodne (B); omawia przystosowania organizmów żyjących w górnym, środkowym i dolnym biegu rzeki (B); charakteryzuje przystosowania roślin do życia w wodzie (C); wymienia czynniki warunkujące życie w  jeziorze(A); wymienia zwierzęta żyjące w strefie jeziorze (A); charakteryzuje przystosowania ptaków i ssaków do życia w strefie przybrzeżnej (C); charakteryzuje przystosowania roślin i zwierząt zabezpieczające przed utratą wody (B); wymienia przykłady przystosowań chroniących zwierzęta przed działaniem wiatru (A); opisuje sposoby wymiany gazowej u zwierząt lądowych (B); omawia wymagania środowiskowe wybranych gatunków zwierząt żyjących w poszczególnych warstwach lasu (C); porównuje drzewa liściaste z iglastymi (C); rozpoznaje rosnące w Polsce rośliny iglaste (C); rozpoznaje przynajmniej sześć gatunków drzew liściastych (C);

Omawia zmiany zachodzące na łące w różnych porach roku (B); rozpoznaje przynajmniej pięć gatunków roślin występujących na łące (C); wyjaśnia, w jaki sposób ludzie wykorzystują łąki (B); wyjaśnia pojęcia zboża ozime, zboża jare (B); podaje przykłady wykorzystywania uprawianych warzyw (B); wymienia sprzymierzeńców człowieka w walce ze szkodnikami upraw polowych (B)

wyjaśnia pojęcie plankton (B); charakteryzuje, na przykładach, przystosowania zwierząt do ruchu wody (B); rozpoznaje na ilustracjach pospolite zwierzęta związane z rzekami i jeziorami (C); omawia negatywną i pozytywną rolę wiatru w życiu roślin (B); charakteryzuje wymianę gazową u roślin (B); wymienia przystosowania roślin do wykorzystania światła (A); charakteryzuje poszczególne warstwy lasu, uwzględniając czynniki abiotyczne oraz rośliny i zwierzęta żyjące w tych warstwach (C); podaje przykłady drzew rosnących w lasach liściastych, iglastych i mieszanych (A); przyporządkowuje nazwy gatunków roślin do charakterystycznych barw łąki (C); uzasadnia, że łąka jest środowiskiem życia wielu zwierząt (C); podaje przykłady innych upraw niż zboża i warzywa, wskazując sposoby ich wykorzystywania (B); rozpoznaje zboża rosnące w najbliższej okolicy (D)

prezentuje informacje o  organizmach żyjących w środowisku wodnym (D); podaje przykłady pozytywnego i negatywnego wpływu rzek na życie i gospodarkę człowieka (D); prezentuje informacje na temat przystosowań dwóch–trzech gatunków zwierząt lub roślin do życia w ekstremalnych warunkach lądowych (C); prezentuje informacje o życiu wybranych organizmów leśnych (innych niż omawiane na lekcji) z uwzględnieniem ich przystosowań do życia w danej warstwie lasu (C); prezentuje informacje na temat roślin iglastych pochodzących z innych regionów świata, uprawianych w ogrodach (D); wykonuje zielnik z roślin łąkowych poznanych na lekcji(C); lub innych (D); wyjaśnia, czym jest walka biologiczna (B); prezentuje informacje na temat korzyści i zagrożeń wynikających ze stosowania chemicznych środków zwalczających szkodniki (D)

VI.5. rozróżnia wody stojące i płynące, podaje ich nazwy oraz wskazuje naturalne i sztuczne zbiorniki wodne

VI.6. wymienia i opisuje czynniki warunkujące życie na lądzie oraz przystosowania organizmów do życia

VI.7. rozpoznaje i nazywa pospolite organizmy występujące w najbliższej okolicy szkoły

VI.8. podaje nazwy warstw lasu, porównuje warunki abiotyczne w nich panujące; rozpoznaje podstawowe gatunki roślin i zwierząt żyjących w lesie oraz przyporządkowuje je do odpowiednich warstw lasu; wymienia zasady właściwego zachowywania w lesie

VI.10. rozpoznaje pospolite grzyby jadalne i trujące, opisuje znaczenie grzybów w przyrodzie i dla człowieka

VI.11. obserwuje i podaje nazwy typowych organizmów łąki i pola uprawnego, podaje ich znaczenie dla człowieka

VI.12. określa warunki życia w wodzie (nasłonecznienie, zawartość tlenu, opór wody) i wskazuje przystosowania organizmów (np. ryby) do środowiska życia

VI.13. rozpoznaje organizmy żyjące w wodzie